Ο συνδυασμός λοιπόν αυτών των πραγμάτων οδηγεί σε (προσχολική) εκπαίδευση που:
1. Ολοένα και λιγότερο βασίζεται στο ελεύθερο παιχνιδι και στις ανάγκες των παιδιών
2. Δεν βοηθά τα παιδιά να αγαπήσουν την μάθηση και να γίνουν δυνατοί χαρακτήρες με αυτοπεποίθηση και αυτονομία.
Αντίθετα, οδηγεί σε μια (προσχολική) εκπαίδευση, που:
1. Ωθεί τα παιδιά, όλο και νωρίτερα στην επίπονη κατάκτηση της δομημένης γνώσης
2. Τα μαθαίνει την αξία της υπακοής σε κάθε είδους εξωτερικό σύστημα, με διαδικασίες καθορισμένες από τρίτους
3. Υποτιμά τις αξίες της ανεξαρτησίας και της ελευθερίας. Και αυτό την στιγμή που είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο πλέον ότι, έως την ηλικία των 6-7 ετών, το μόνο που χρειάζεται είναι να βοηθήσουμε τα παιδιά να αναπτύξουν ολόπλευρα την προσωπικότητα τους και να δυναμώσουν.
Η καλή πρακτική
Παρακάμπτοντας τα παραπάνω, υπάρχουν παραδείγματα σχολείων που προσφέρουν υψηλού επιπέδου προσχολική εκπαίδευση και καταφέρνουν να φτιάξουν παιδιά με δυνατό και ανεξάρτητο χαρακτήρα, ακολουθώντας εναλλακτικές προσεγγίσεις βασισμένες σε παιδοκεντρικά συστήματα (Montessori, Reggio, Steiner, Waldorf κλπ).
Το κοινό χαρακτηριστικό πίσω από όλα αυτά τα συστήματα είναι ο σεβασμός στις ανάγκες των παιδιών και η διασφάλιση του δικαιώματος τους να παίζουν ελεύθερα, χωρίς παρεμβάσεις, ακολουθώντας τις δικές τους επιθυμίες και επιλέγοντας μόνα τους με τι θα ασχοληθούν.
Όταν μιλάμε φυσικά για ελεύθερο παιχνίδι, εννοούμε παιχνίδι συνδεδεμένο με δραστηριότητες της πραγματικής ζωής, το οποίο πάντοτε προέρχεται από τα ερεθίσματα και τις επιθυμίες που έχουν τα ίδια τα παιδιά. Γιατί;Διότι, βασικός στόχος της προσχολικής εκπαίδευσης είναι να παράγει δυνατές προσωπικότητες, με εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και έτοιμες να εξερευνήσουν με χαρά και ενθουσιασμό την ζωή που ανοίγεται μπροστά τους. Ο στόχος αυτός επιτυγχάνεται όταν τα παιδιά αισθάνονται ότι σεβόμαστε και ακούμε την ανάγκη τους και δημιουργούμε τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την υλοποιήσουν. Και ανάγκη τους είναι απλούστατα να ανακαλύψουν, παίζοντας, τον πραγματικό κοσμο.
Τα παιδιά εξελίσσονται λοιπόν όταν τα προτρέπουμε να κατακτήσουν μόνα τις λύσεις για τις δικές τους ανάγκες και τα βοηθάμε να πάρουν την ζωή στα χέρια τους, επιτρέποντας τους να δράσουν σε συνθήκες πραγματικής ζωής με την ελάχιστη δυνατή παρέμβαση και προστασία. (1)
Η πρόταση
Εάν θέλουμε λοιπόν να αναβαθμίσουμε πραγματικά την παιδεία, θα πρέπει να λάβουμε δραστικές αποφάσεις που θα δημιουργήσουν τομές –με ότι αυτό συνεπάγεται. Και σίγουρα θα πρέπει να ξεκινήσουμε από την αρχή.
Δεν υπάρχει αμφιβολία πλέον ότι η προσχολική ηλικία είναι η πιο σημαντική περίοδος για την δημιουργία ενός νέου πολίτη με ισχυρή προσωπικότητα και κριτική ικανότητα. Για αυτό ακριβώς είναι μια ηλικία που όλοι πλέον θέλουν να «ελέγξουν» και να επηρεάσουν (“Νo kid behind” διατείνεται ο Ομπάμα, με την ευγενική χρηματοδότηση του Bill Gates).
Θα ήταν τραγικό φυσικά, σε μια δημοκρατία όπως την ονειρευόμαστε, να απαιτήσουμε να αντικατασταθεί η σημερινή (απαράδεκτη για εμάς) ομοιομορφία στην εκπαίδευση, με κάποια άλλη.
Είναι όμως θεμελιώδες να απαιτήσουμε να αποκτήσει, ο κάθε Έλληνας πολίτης, την δυνατότητα για ελεύθερη επιλογή εκπαιδευτικού πλαισίου μέσα το οποίο θα γαλουχηθεί το παιδί του, έξω από κεντρικά σχεδιασμένες αποφάσεις που απαγορεύουν την διαφορετικότητα στην επιλογή.
Μιλώντας λοιπόν πιο συγκεκριμένα, ένα πλάνο προτεινόμενων ενεργειών για την (προσχολική) εκπαίδευση θα μπορούσε να είναι:1. Κατ’ αρχήν, να ξεκινήσει μια συστηματική προσπάθεια επιμόρφωσης της κοινωνίας γύρω από την σημαντικότητα της εκπαίδευσης στην προσχολική ηλικία και για το ποιες είναι οι σύγχρονες τάσεις. Αυτό είναι κάτι που προφανώς θα πάρει χρόνια, είναι απαραίτητο όμως να γίνει βάσει συγκεκριμένου σχεδίου που ιδεατά θα οδηγήσει στην αλλαγή της συλλογικής μας συνείδησης.
2. Να αλλάξει ριζικά ο τρόπος εκπαίδευσης των παιδαγωγών προσχολικής αγωγής (και όχι μόνο), μειώνοντας και τροποποιώντας την θεωρητική γνώση που διδάσκεται στα πανεπιστήμια, μεγάλο μέρος της οποίας είναι πεπαλαιωμένο και ξεπερασμένο από τις εξελίξεις.
Αυτό είναι κάτι που δεν θα πρέπει να αποφασίζεται κεντρικά, αλλά θα πρέπει το κάθε πανεπιστημιακό ίδρυμα να αφεθεί ελεύθερο να διαμορφώσει το δικό του μοναδικό εκπαιδευτικό περιβάλλον, που θα του επιτρέψει να προσελκύσει, με όρους ανταγωνισμού, τους κατά το δυνατόν ικανότερους φοιτητές οι οποίοι επιθυμούν πραγματικά να σπουδάσουν το αντικείμενο που αγαπούν.
Διότι, το σπουδαιότερο χαρακτηριστικό του καλού δασκάλου δεν είναι η στείρα παιδαγωγική γνώση. Είναι η αγάπη για τα ίδια τα παιδιά και η επιθυμία να τους ανάψει την φλόγα της μάθησης.
Από την άλλη, θα πρέπει να αυξηθεί σημαντικά η πρακτική εξάσκηση των παιδαγωγών. Αυτό θα επιτευχθεί συνδέοντας πραγματικά τα πανεπιστήμια με τους φορείς της αγοράς και δίνοντας, σε όλες τις πλευρές, κίνητρα για εξωστρέφεια και διαφορετικότητα.Μια ιδέα θα μπορούσε να είναι ο περιορισμός της θεωρητικής επιμόρφωσης σε δύο χρόνια και η αύξηση της πρακτικής εξάσκησης, πριν την λήψη του πτυχίου, σε επίσης δύο χρόνια, δίνοντας παράλληλα ουσιαστικά κίνητρα στους νέους παιδαγωγούς για εργασιακή μετεκπαίδευση και εμπειρία σε διεθνή περιβάλλοντα.
Αυτό φυσικά θα πρέπει να συνδυαστεί με διαρκή και ουσιαστική αξιολόγηση των εκκολαπτόμενων δασκάλων, όχι τόσο από το εκπαιδευτικό προσωπικό των πανεπιστημίων, αλλά κυρίως από τους λήπτες της εκπαίδευσης – που φυσικά δεν είναι άλλοι από τα ίδια παιδιά και τις οικογένειες τους.
3. Να σταματήσει το δομημένο κράτος, υπό οποιαδήποτε ιδιότητα και μορφή, να εμπλέκεται στον σχεδιασμό ενός κεντρικά κατευθυνόμενου εκπαιδευτικού πλαισίου.(2)Η μόνη υποχρέωση της πολιτείας είναι να δημιουργήσει ένα σύγχρονο ελεγκτικό πλαίσιο, μέσα από το οποίο θα αξιολογείται ουσιαστικά κάθε φορέας που παρέχει εκπαίδευση (ιδιωτικός και δημόσιος) με βάση τις αρχές και τις αξίες που ο φορέας αυτός πρεσβεύει, και πάντοτε κρίνοντας εκ τους αποτελέσματος όπως αυτό το εκφράζουν οι λήπτες της υπηρεσίας (γονείς και παιδιά).
Να δημιουργηθεί δηλ. ένα ελεύθερο πλαίσιο, μέσα στο οποίο κάθε πολίτης να μπορεί να επιλέξει το μοντέλο προσχολικής (και όχι μόνο) εκπαίδευσης που πιστεύει ότι ταιριάζει στις οικογενειακές του αξίες και ανάγκες.
4. Να αντιμετωπίσει το κράτος όλα τα σχολεία προσχολικής αγωγής, δημόσια και ιδιωτικά, ως φορείς εν δυνάμει ανταγωνιστικούς μεταξύ τους. Από την ένταση αυτού του ανταγωνισμού θα ανέβει ο πήχης της ποιότητας και θα επιτευχθεί η ζητούμενη πολυμορφία, κάτι που σε τελική ανάγνωση θα ωφελήσει το σύνολο.Πιο συγκεκριμένα: μπορούν να δοθούν κίνητρα στο προσωπικό κάθε δημόσιου σχολείου ώστε να διαφοροποιήσει το σχολείο του από τον ανταγωνισμό, προσφέροντας παραμετροποιημένα και εξειδικευμένα μοντέλα εκπαίδευσης στην τοπική κοινωνία (μετατρέποντας έτσι κάθε εκπαιδευτικό ίδρυμα σε μια μικρή δημόσια επιχείρηση, η επιτυχία της οποίας θα μπορεί να αλλάξει προς το καλύτερο την ποιότητα ζωής στην τοπική κοινωνία και φυσικά τους όρους διαβίωσης των ανθρώπων που την λειτουργούν)
Με αυτόν τον τρόπο, οι λειτουργοί κάθε δημόσιου φορέα θα μπορούν να ανταγωνιστούν επί ίσοις όροις τον οποιοδήποτε ιδιωτικό, προσφέροντας τις υπηρεσίες όπως αυτοί καλύτερα πιστεύουν – και οπωσδήποτε με διάθεση εξωστρέφειας και όχι εσωτερικότητας.Κάτι τέτοιο φυσικά θα πρέπει να συνδυαστεί με ουσιαστική αξιολόγηση του υπάρχοντος διδακτικού προσωπικού, έτσι ώστε την ευθύνη διοίκησης και λειτουργίας κάθε δημόσιου σχολείου θα την αναλάβει, όχι ο ιεραρχικά διορισμένος παιδαγωγός, αλλά αυτός που πραγματικά το θέλει και που έχει εκπαιδευτικό όραμα. (3)
Έτσι, κάθε δημόσιο σχολείο για πολύ μικρά παιδιά, θα μπορεί να προσελκύσει τις οικογένειες εκείνες που οι αξίες τους ταιριάζουν με την δική του φιλοσοφία. Ο ανταγωνισμός και η πολυμορφία που θα επιτευχθεί θα βοηθήσει στην εξέλιξη της ποιότητας της προσχολικής εκπαίδευσης, ενώ παράλληλα θα υποχρεώσει και τα αντίστοιχα ιδιωτικά σχολεία να ανεβάσουν το επίπεδο λειτουργίας τους μέσα σε ένα πλαίσιο υγιούς ανταγωνισμού, σε ποιοτικό επίπεδο (4)Σε μια (ακόμη) ενδεχόμενη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, το ζητούμενο δεν είναι να αντικατασταθεί το σημερινό ομοιόμορφο σύστημα παιδείας με κάποιο άλλο επίσης ομοιόμορφο – αλλά να δοθεί η δυνατότητα να ανθίσουν όλες οι διαφορετικές παιδαγωγικές προσεγγίσεις, ώστε να μπορεί κάθε οικογένεια να επιλέγει ελεύθερα και συνειδητά, το σχολείο που ταιριάζει στις αξίες και τις ανάγκες της.
Ι.Κ.Γιαννούδης
Σημειώσεις
1. Παραδείγματα λειτουργίας ενός τέτοιου, παιδοκεντρικού σχολείου:
Κάθε περιοδος (ας πουμε τριμηνο) ξεκιναει με την ερωτηση προς τα παιδιά «με τι θέλετε να ασχοληθουμε;» Τα παιδιά, καταγράφουν τις προτασεις τους και μετά ψηφιζουν. Και η προταση με τις περισσοτερες ψηφους, είναι και αυτή που υλοποιειται.
Στην συνέχεια, κάθε project εξελίσσεται, όχι όπως θελουν οι δασκάλες, αλλά όπως επιθυμούν τα ίδια τα παιδια. Για αυτό και μπορεί να αλλάξει 2 και 3 φορες κατεύθυνση.
Τα παιδια ενός νηπιαγωγείου, πχ. μπορεί να αποφασίσουν να ασχοληθούν με την πόλη και μέσα από αυτή την διαδικασία να αρχισουν να αναρωτιουνται πως χτιζονται τα σπιτια. Τότε λοιπον θα έλθει στο σχολειο μια μηχανικός και θα χτίσει μαζί τους, με τουβλα και τσιμεντο, έναν τοίχο μεσα στην ταξη.
Κάποια μικρότερα παιδιά μπορεί να αποφασίσουν να ασχοληθούν με τα τρένα και να θελήσουν να φτιάξουν το δικό τους τρένο. Πως θα το φτιάξουν όμως εάν δεν ξέρουν πως μοιάζει; Μπορούν λοιπον να πάνε μια βολτα με το τρενο (Αθηνα-Πειραια-Αθηνα), να παίξουν τους μηχανοδηγούς και τους σταθμάρχες, και μετά να γυρίσουν στο σχολειο και να φτιάξουν το δικό τους τρένο. Και πολλά άλλα παραδείγματα είναι διαθέσιμα, αν ζητηθούν.
2. Οι λύσεις για την αναβάθμιση της εκπαίδευσης φυσικά είναι ίδιες στην βάση τους, είτε μιλάμε για προσχολική αγωγή, είτε για ανώτατη εκπαίδευση
3. Εννοείται ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα για την εφαρμογή όλων αυτών θα είναι η λυσσαλέα αντίσταση της συνδικαλιστικής τάξης των εκπαιδευτικών. Είτε μας αρέσει όμως είτε όχι, οι μεγαλύτεροι αναμορφωτές της εκπαίδευσης παγκοσμίως σήμερα δεν είναι εκπαιδευτικοί!
4. Όλα αυτά μπορούν να συμβούν χωρίς να αλλάξει ο “δωρεάν” χαρακτήρας της σημερινής δημόσιας εκπαίδευσης (που φυσικά μόνο δωρεάν δεν είναι, ιδίως στην προσχολική εκπαίδευση). Για όποιον ενδιαφέρεται, μπορούμε να εξηγήσουμε αναλυτικά το πως.
